روایتی نو از پیوند شعر و خط | پنج‌گنج به روایت جواد گنجعلی و گروه خوشنویسی ملک
شعر‌های جواد گنجعلی در قاب خط، روایت تازه‌ای از تعامل هنر‌ها را رقم زده‌اند.
به گزارش شهرآرانیوز، در روزگاری که گالری‌ها اغلب میزبان آثار تکراری و تجربه‌شده‌اند، نمایشگاهی در دل مشهد، نفس تازه‌ای به خوشنویسی معاصر بخشیده است. «پنج‌گنج» نه تنها عنوان یک نمایشگاه گروهی خوشنویسی است، بلکه تلاشی است برای ترسیم دوباره پیوند دیرینه میان شعر و خط، آن‌هم از مسیر شاعری زنده و معاصر.
آثار این نمایشگاه برگرفته از اشعار جواد گنجعلی است؛ شاعری که خود معتقد است شعر برای خوانده شدن و دیده شدن نوشته می‌شود. در فضایی که بسیاری از خوشنویسان هنوز در قرون گذشته قدم می‌زنند، «پنج‌گنج» گامی است به سوی اکنون؛ تلاشی برای آشتی‌دادن هنر سنتی خوشنویسی با مضامین، فرم‌ها و حس‌وحال شعر امروز.
در این نمایشگاه، شعر، خط و نگاه معاصر به‌هم گره خورده‌اند؛ نه فقط در قاب تابلوها، که در دل گفت‌و‌گو‌هایی که میان هنرمندان شکل گرفته است. آنچه در ادامه می‌خوانید، روایت ما از این هم‌نشینی شاعرانه و خوشنویسانه است؛ گفت‌وگویی با جواد گنجعلی، فرزانه درویش و محمد ملک که در حاشیه برپایی نمایشگاه «پنج گنج» انجام شده است.
جواد گنجعلی در حاشیه برپایی نمایشگاه گروهی پنج گنج که به کتابت اشعار او اختصاص یافته است، اظهار کرد: به‌نظر من هر هنرمندی از اینکه هنرش اشاعه پیدا کند و جایی مکتوب شود، لذت می‌برد. ما شعر می‌نویسیم تا مخاطب داشته باشیم. همین‌که خوشنویسانی، آن‌هم با ذوق، تصمیم گرفتند بخشی از شعر‌های مرا کتابت کنند و در نهایت این آثار را در قالب نمایشگاه ارائه دهند، برایم بسیار لذت‌بخش بود.
وی درخصوص نحوه انتخاب اشعار برای خوشنویسی توضیح داد: پیش از برگزاری نمایشگاه، با من هماهنگ کرده بودند و زمانی که گفتند انتخاب اشعار به عهده خودم باشد، ترجیح دادم آن را به عهده خود خوشنویسان بگذارم. گفتم شعر‌ها را بخوانند و هر آنچه برایشان خوشایند و الهام‌بخش است، انتخاب کنند. فکر می‌کنم این تصمیم باعث شد انتخاب‌ها صادقانه‌تر و واقعی‌تر باشد، زیرا هر خوشنویس بر اساس سلیقه و دریافت شخصی خود دست به انتخاب زد.
در ستایش یک تابلو | ماه، خیابان، حکومت نظامی
این شاعر تصریح کرد: تابلویی بود با زمینه سیاه و ماه نقره‌ای که نمی‌دانم نام خط آن چیست، اما متنش این بود: عشق تو عبور ماه است از خیابان در شب حکومت نظامی. برایم بسیار چشم‌نواز و تأثیرگذار بود. چراکه هم شب را در خود داشت، هم ماه را و هم حس خفقان و محدودیت حکومت نظامی را. خوشنویس آن اثر، با خلاقیت و خوش‌ذوقی، هم در رنگ و هم در شکل ترکیب‌بندی، فضایی ساخته بود که از متن فراتر می‌رفت.
گنجعلی افزود: متأسفانه فرصت نکردم تمام تابلوها را با دقت تماشا کنم، اما همان چند کاری که دیدم نشان می‌داد پیوند میان شعر و خوشنویسی می‌تواند منجر به خلق آثاری چشم‌نواز، معنادار و امروزی شود.
خوشنویسی باید از قرن چهارم هجری بیرون بیاید
وی که سال‌هاست در فضای شعر معاصر مشهد فعال است، به تکرار بیش از حد مضامین و سبک‌های سنتی در خوشنویسی اشاره کرد و گفت: بسیاری از خوشنویسان ما همچنان در قرون چهارم و پنجم یا ششم و هفتم هجری باقی مانده‌اند و هنوز تلاش دارند از همان فضا به ما اثر ارائه دهند. به نظر من، خوشنویسی نیز مانند دیگر شاخه‌های هنر باید با زمانه خود پیش برود.
این شاعر تأکید کرد: شاعر امروز نیز باید دیده شود، شعر امروز باید خوانده شود و این‌گونه حرکت‌ها باعث می‌شود مخاطب شعر معاصر افزایش پیدا کند. شاید این اتفاق بتواند فاصله‌ای را که میان مخاطب و شعر امروز ایجاد شده، کاهش دهد و رابطه‌ای صمیمی‌تر میان آنها برقرار گردد.»
ماهانه یک نمایشگاه، ماهانه یک کشف تازه
گنجعلی بیان کرد: برپایی چنین نمایشگاه‌هایی نباید به یک بار ختم شود، بلکه باید استمرار یابد و نه‌تنها با اشعار یک شاعر یا آثار یک گروه خاص، بلکه با همکاری شاعران و خوشنویسان متنوع‌تر ادامه پیدا کند. خراسان مهد ادبیات است. شاعر خوب کم نداریم. خوشبختانه آن‌قدر زیاد هستند که می‌توانیم هر ماه از یک گروه متفاوت نمایشگاه برگزار کنیم. این روند، هم به نفع شاعر خواهد بود و هم به رشد هنرمندان بصری کمک می‌کند.
وی همچنین به جلسات هفتگی شعرخوانی اشاره کرد: هرکس علاقمند باشد، می‌تواند در این جلسات شرکت کند. این گردهمایی‌ها طی سال‌ها، بستری شده‌اند برای پیوند میان نسل تازه شاعران و دیگر شاخه‌های هنری.
کتاب جدید، «زنبقی میان کلمات»
این شاعر از انتشار قریب‌الوقوع یک مجموعه شعر خبر داد و گفت: اخیراً کتابی گردآوری کرده‌ام با عنوان زنبقی میان کلمات. این مجموعه شامل شعر‌های سفید شاعران امروز مشهد است که هم‌اکنون در حال چاپ است. ان‌شاءالله به‌زودی منتشر می‌شود و در دسترس مخاطبان قرار خواهد گرفت.
گنجعلی ادامه داد: شاید کسی بخواهد این اشعار را نقاشی کند، یا همراه با عکس یا سایر هنرهای تجسمی کار کند. پیش‌تر نیز کتابی منتشر کرده‌ام که شعر و عکس را در کنار یکدیگر قرار داده‌ام. امیدوارم این مجموعه نیز بتواند الهام‌بخش چنین تعامل‌هایی باشد.
در ادامه فرزانه درویش تصریح می‌کند: علاقه‌ام به خوشنویسی از دوران کودکی آغاز شد و در مقطعی به‌طور جدی‌تری آن را دنبال کردم؛ به‌ویژه زمانی که آموزش خط صوت در گروه خوشنویسی ملک به بنده واگذار شد. در کنار همسرم، آموزش این خط را آغاز کردیم و من مسئولیت تدریس خط صوت را به عهده گرفتم.
او ادامه داد: علاقه و استقبال بچه‌ها نسبت به این خط، انگیزه مرا برای ادامه و تمرکز بیشتر بر آن دوچندان کرد. همین روند بود که به‌مرور ما را به سمت برگزاری یک نمایشگاه سوق داد. هدف اصلی‌مان از برپایی این نمایشگاه، ایجاد پیوند میان خوشنویسی و شعر سپید بود؛ اینکه به هنرمندان نشان دهیم شعر الزاماً نباید در قالب وزن و قافیه تعریف شود. شعر می‌تواند حالت متنی، آزاد و فرمالیستی داشته باشد و خوشنویسی نیز می‌تواند در تعامل با این نوع شعر، جلوه‌ای تازه پیدا کند.
روایتی ایرانی از خطی فراموش‌شده
این خوشنویس در ادامه با اشاره به ویژگی خاص خط صوت توضیح داد: در سال‌های اخیر، خط صوت بیشتر توسط خوشنویسان کشورهای عربی، ترکیه و حوزه عثمانی مورد استفاده قرار گرفته و عمدتاً برای نگارش آیات قرآن و کلام وحی به کار رفته است. از این جهت، این خط کمی مهجور مانده و کمتر در حوزه خوشنویسی فارسی بدان پرداخته شده است. ما تلاش کردیم نشان دهیم که این خط نیز می‌تواند با زبان فارسی اجرا شود و اتفاقاً بسیار هم زیبا و تأثیرگذار است.
فرزانه تصریح کرد: در اصل، خط صوت از خانواده خطوط ایرانی محسوب می‌شود. تمامی خطوطی که از کوفی منشأ گرفته‌اند و به اقلام سته رسیدند، ریشه در تمدن ایرانی دارند. اما در سال‌های اخیر، حمایت کافی از این خطوط در فضای هنری کشور صورت نگرفته و کمتر خوشنویسی به سراغ آنها رفته است. ما در این نمایشگاه کوشیدیم تا نشان دهیم که خط ثلث و خط صوت محدود به کلام عربی نیستند و می‌توان آنها را با اشعار فارسی نیز درآمیخت.
ابتکاری تازه، سیاه‌مشق در خط ثلث
وی ادامه داد: تا جایی که من دیده‌ام، کمتر پیش آمده که سیاه‌مشق در قالب خط ثلث به‌کار گرفته شود. ما سعی کردیم با شکستن قالب‌های مرسوم، خطوط را به شکل‌های مختلف، گاه منحنی و گاه ترکیبی بنویسیم؛ به‌گونه‌ای که خود فرم نوشتار به شعر اشاره داشته باشد. هدف آن بود که حس فرمالیستی شعر نیز از طریق خوشنویسی منتقل شود.
او در پایان گفت: رویکرد ما این بود که با این نمایشگاه، نوعی آشتی میان شعر معاصر و خوشنویسی ایجاد کنیم؛ و خوشبختانه بازخوردهایی که تاکنون از سوی هنرمندان و شاعران دریافت کرده‌ایم، بسیار دلگرم‌کننده بوده است. امیدوارم در سه روز آینده نیز شاهد بازخوردهای مثبت‌تری باشیم و این مسیر را با انگیزه بیشتر ادامه دهیم.
سپس محمد ملک در ادامه با اشاره به فرآیند شکل گیری گروه خوشنویسی ملک خاطرنشان کرد: این پنجمین نمایشگاه گروه خوشنویسی ملک است. ما از سال ۱۴۰۰ فعالیت نمایشگاهی‌مان را آغاز کردیم؛ ابتدا با آثاری برگرفته از اشعار کلاسیک خیام، سعدی و دیگر شاعران بزرگ. اما در این دوره تصمیم گرفتیم تغییر مسیر بدهیم و به سراغ یک شاعر معاصر برویم؛ شاعری که در قید حیات است و از همشهریان ما نیز به‌شمار می‌آید.
محمد ملک در ادامه افزود: در این نمایشگاه، قالبی متفاوت از شعر انتخاب شده؛ شعری در قالب ترکیب آزاد. هدف این بود که قالب‌های سنتی خوشنویسی را کمی جابه‌جا کنیم تا مخاطب امروز، راحت‌تر و نزدیک‌تر با آثار ارتباط برقرار کند. تا همین لحظه هم خوشبختانه بازخوردهای مثبتی دریافت کرده‌ایم و امیدواریم این مسیر را با همان کیفیت و انگیزه ادامه دهیم.
خوشنویسی در خدمت معنا و مخاطب
او با تأکید بر اهمیت محتوا در هنر خوشنویسی گفت: در هنر، به‌ویژه خوشنویسی، باید فرم را در خدمت معنا و محتوا قرار داد. هدف ما رساندن یک پیام است، آن‌هم به شیوه‌ای که مخاطب را جذب کند. مثل طرح ماه که یک فرم کاملاً معناگراست و در کنار شعر، حس و مفهوم را منتقل می‌کند.
از محفل خوشنویسان تا ارتباط با جامعه
محمد ملک در بخش دیگری از صحبت‌هایش به یک آسیب‌شناسی جدی در حوزه برگزاری نمایشگاه‌های خوشنویسی اشاره کرد و گفت: یکی از اشکالات عمده‌ای که معمولاً در نمایشگاه‌های خوشنویسی وجود دارد، این است که مخاطبین اصلی، خودِ خوشنویسان هستند. ارتباط با بدنه اجتماعی گسترده‌تر، معمولاً شکل نمی‌گیرد. بیشتر نمایشگاه‌ها در گالری‌های کوچک و محدود برگزار می‌شود و فضای تعامل عمومی چندان فراهم نیست.
او ادامه داد: سعی ما این بوده که این قفل را باز کنیم. یعنی مخاطب غیرخوشنویس را هم جذب کنیم. امروز در این نمایشگاه، علاوه بر خوشنویسان، شاعران، خانواده‌ها، و علاقه‌مندان به شعر نیز حضور دارند. این ترکیب متنوع کمک می‌کند خوشنویسی از حالت محفلی و بسته خارج شود و به یک هنر زنده و اجتماعی بدل شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
